Przez ostatnie tygodnie przyglądaliśmy się historii posesji przy ul. Sienkiewicza 15, którą uwiecznił na zdjęciu w 1897 r. Józef Sołowiejczyk.
Fotografia przedstawia zachodnią pierzeję ulicy wówczas noszącej nazwę Mikołajewska. Pierwszy dom, licząc od lewej, już znamy – stanowił w tym czasie własność Lejzora Kaca, a jego początki związane były z Janem Rumpellim.
Po 1913 r. parterowy dom został zastąpiony piętrowym budynkiem wzniesionym przez Wilhelma Ostrowskiego. W przypadku kolejnej posesji widocznej na zdjęciu, która miała przed 1939 r. adres ul. Sienkiewicza 17, proces zastępowania dawnej zabudowy już nastąpił.
Na fotografii widzimy już piętrowy dom wzniesiony z żółtoczerwonej cegły, który od majątku Kaca oddzielał Zaułek Sofijski. Dziś przyjrzymy się historii tej nieruchomości. Jej początki sięgają roku 1770, gdy Gerszon i Chana Leybowiczowie otrzymali od Jana Klemensa Branickiego konfirmację praw do zbudowanego przez siebie drewnianego domu.
Leybowiczowie mieli synów Kielmana (żonatego z Mariaszą ojca czworga dzieci) oraz Michela i Abrahama. Zapewne Kielmana Leybowicza odnotowuje spis podatników z 1799 r. (jako Kalm).
Prowadził on w omawianym domu wyszynk alkoholi. Wówczas mieszkali tu bracia Lewin i Rubin
Kalmanowie, handlarze solą. Kalman pozostawał właścicielem domu i szynku nadal w 1806 r., ale wkrótce zmarł, gdyż w 1810 r. majątek znajdował się w posiadaniu „wdowy Kałmanowej”. Piętnaście lat później nieruchomość była już własnością Herszki Noskowicza, który „ma szynk ordynaryinych trunkow, sam mieszka”.
Kolejne 25 lat w dziejach posesji przy ul. Sienkiewicza 17 jest nieznanych, po czym w 1853 r. dowiadujemy się, że jej ówczesnym posiadaczem był Hersz Janowski, znany m.in. z faktu pełnienia funkcji deputowanego od Żydów do rady miejskiej.
Po tej dacie ponownie nieruchomość znika z dostępnych źródeł historycznych, aby pojawić się w 1878 r. w chwili, gdy po śmierci właścicielki, Peszy Szejnman, prawa własności przeszły w spadku na jej córkę, Chajkę Szejnman.
W tym czasie na działce stał wciąż drewniany parterowy dom. Chajka Szejnman w 1883 r. odsprzedała ten majątek małżonkom Zelmanowi i Gołdzie Szackim. Ci zaś niespełna dwa lata później pożyczyli od Nachmana Barakana 1300 rubli pod zastaw nieruchomości.
Z powodu niemożności spłaty długu własność Szackich została zlicytowana, a nabywcą okazał się ich wierzyciel, Nachman Barakan.
Stosowny akt nadawczy zawarto 1 listopada 1893 r. Dowiadujemy się z niego, że w tym miejscu wciąż stały dwa drewniane domy (jeden mieszkalny, a drugi w formie oficyny z przeznaczeniem na handel).
Stan ten utrzymywał się jeszcze w maju 1896 r., gdy Barakan odsprzedał nieruchomość Chaimowi Elbaumowi.
Jak się zdaje to właśnie Elbaum na przełomie 1896 i 1897 r. zastąpił drewniany dom mieszkalny nowym budynkiem murowanym, wpisując się w szerszy kontekst intensywnego rozwoju zabudowy miasta, o którym wspominałem już przy okazji omawiania poprzednich fotografii Józefa Sołowiejczyka.
Niewiele da się powiedzieć o Elbaumie poza faktem, że miał dwie córki Idę i Szarlottę, które pracowały jako nauczycielki w Prywatnej Żydowskiej Szkole Żeńskiej, funkcjonującej po przeciwnej stronie ul. Mikołajewskiej.
Elbaum pozostawał właścicielem dość krótko, gdyż już 17 czerwca 1898 r. odsprzedał nieruchomość rodzinie Liberma- nów, właścicieli sąsiedniej nieruchomości, którzy w ten sposób stali się posiadaczami dużej posesji w narożniku ul. Miko- łajewskiej i Sofijskiej. O
Libermanach i sąsiedniej nieruchomości (stał tam widoczny na zdjęciu Józefa Sołowiejczyka piętrowy dom z poddaszem i wysoką facjatą) opowiem za tydzień.
W każdym razie Libermanowie byli posiadaczami majątku do 1901 r., gdy wystawiono go na licytację. Z powodu braku nabywców przeszedł on w posiadanie PetersburskoTulskiego Banku Ziemskiego.
Dopiero w 1903 r. nieruchomość wykupili Chaim i Małka Grycowie. Zabudowa posesji składała się z trzech domów: parterowego, piętrowego i trójkondygnacyjnego.
Z fotografii pocztówkowych z początku XX w. wiemy, że Libermanowie przed 1903 r. zastąpili piętrowy dom Elbauma dużą kamienicą wypełniającą narożnik ul. Mikołajewskiej i Sofijskiej. Obie nieruchomości po 1919 r. nosiły adres ul. Mikołajewska 17. Do 1938 r. właścicielami pozostawali Chaim i Małka Gry- cowie, a następnie ich spadkobiercy: Jakub, Liba, Nechoma i Sara, którzy tego roku odsprzedali majątek Józefowi i Mejerowi Lipnikowi.
W latach 1919-1939 przy ul. Sienkiewicza 17 białostoczanie mogli skorzystać z usług lub zrobić zakupy u Teodora Szmigielskiego, prowadzącego sprzedaż materiałów dentystycznych i instrumentów medycznych, Henryka Krauze i Michała Zalewskiego sprzedających części zamienne do samochodów pod firmą „Autopol”, Szymona Najdusa, właściciela Laboratorium Chemiczno-Bakteriologicznego czy rodziny Bertholda Proppe i jego pracowni kapeluszy damskich.
Był też i drobny handel: sklep spożywczy Rywki Muraszko (założony w 1900 r.) czy sprzedaż skór Idy Janowicz. W 1932 r. funkcjonowała tu kawiarnia i herbaciarnia Rozenblumów oraz biuro podań Wacława Daszka.
W czasie II wojny światowej cała zabudowa posesji została zniszczona i po 1944 r. uległa rozbiórce.
Wiesław Wróbel
Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku
Psycholog Białystok 
Strony internetowe