Kolejne zdjęcie w albumie ukazujące ul. Lipową. Główna arteria, łącząca dworzec kolejowy oraz wjazd do Białegostoku od strony Warszawy ze śródmieściem, a przede wszystkim ówczesnym Placem Bazarnym (Rynkiem Kościuszki), ukazana została przez Soło- wiejczyka jako ruchliwa ulica, po której na odbywający się właśnie targ zmierzają dziesiątki wozów, wymijających nowoczesne tramwaje konne.
Wiemy już, że kolejność zdjęć w albumie nie jest przypadkowa i odzwierciedla trasę przejazdu monarchy z dworca kolejowego, gdzie przybył wraz z rodziną i świtą pociągiem jadącym z Warszawy, przez śródmieście w kierunku Dojlid. Jechał więc przez ul. Nowoszosową, mijając nowy most i koszary miejskie, po czym wjechał na ul. Lipową – taką, jaką możemy oglądać na zdjęciu z albumu „Widoki miasta Białegostoku” – której początek wyznaczał ozdobny „łuk triumfalny”. Sołowiejczyk wykonując zdjęcie ustawił się na balkonie jednej z nowych kamienic (prawdopodobnie przy dzisiejszej ul. Lipowej 31), kierując swój obiektyw w stronę północnej pierzei ul. Lipowej na odcinku między rozwidleniem przed cmentarzem wokół kaplicy św. Rocha (drzewa porastające nekropolię są widoczne po lewej stronie zdjęcia), a zabudowaniami w pobliżu skrzyżowania ze współczesną ul. Częstochowską.
Dzisiaj ta strona ul. Lipowej ma zupełnie inne oblicze, będące konsekwencją zniszczeń z okresu II wojny światowej i późniejszej odbudowy. Miejsce domów i kamienic, stojących na posesjach ukształtowanych jeszcze na przełomie XVIII i XIX w., zajęła nowoczesna zabudowa blokowa.
Do 1939 r. strona parzysta ul. Lipowej liczyła 54 nieruchomości, współcześnie zaś kończy się na numerze 32. Z pierwotnej zabudowy pozostało zaledwie kilka budynków, a w części widocznej na fotografii Sołowiejczyka zaledwie jeden obiekt – tzw. dom szla- chty pod nr 24. Na zdjęciu widoczna jest ul. Lipowa po blisko 150 latach swego istnienia i rozwoju, w której odzwierciedlają się oraz przenikają różne epoki z historii Białegostoku. Sama ulica Lipowa powstała w połowie XVIII w. jako droga łącząca miasteczko z pobliskim wzgórzem, na którym Jan Klemens Branicki z małżonką Izabelą ufundowali kaplicę pw. św. Rocha.
Drogę obsadzono czterema szpalerami lip. Now o- lipie, jak wówczas ją nazywano, zaczęła pełnić jednocześnie rolę osi nowego Przedmieścia Choroskiego, na którym w latach 50. XVIII w. zaczęły powstawać pierwsze działki, nadawane przez właściciela miasta różnym oficjalistom dworskim. W 1771/1772 r. było tu już kilkadziesiąt posesji, część jednak, zwłaszcza po stronie północnej, pozostawała niezabudowana, w większości zaś przedmieście tworzyły małe, drewniane domki. Dopiero władze pruskie po wyk upieniu Białegostoku od spadkobierców Jana Klemensa Branickiego w 1802 r. rozpoczęły szeroko zakrojoną akcję porządkowania i zagospodarowywania niektórych dzielnic miasta, w tym ul. Bojarskiej (Warszawskiej) i ul. Lipowej. Przed 1807 r. dokonano scalenia niektórych posesji i korekty ich granic, na części zaś powstały nowe murowane, piętrowe i parterowe domy pruskich urzędników.
Miały one charakterystyczną, zunifikowaną architekturę, odznaczającą się m.in. naczółkowymi dachami. Kilka takich budynków powstało przy ul. Lipowej w pobliżu kaplicy św. Rocha. Przetrwały one w zasadzie do II wojny światowej i przed 1939 r. przyporządkowane były m.in. do numerów 44, 46, 50, 52 i 54. I właśnie trzy z nich, ustawione kalenicowo do ulicy, z charakterystycznie ściętymi narożnikami dachów, widzimy w oddali na zdjęciu Sołowiejczyka.
Dwa piętrowe domy pod nr 52 i 54 należały przed 1810 r. do nieznanego z imienia Hu- fnagela, II Dyrektora Kamery Wojny i Domen w latach 18001804 oraz Karola Gottliba Matyasa, nadleśniczego, żonatego z Karoliną Willmann. Ale już przed 1825 r. obie nieruchomości należały do skarbu. Prawdopodobnie w czasie epidemii cholery w 1831 r. przeznaczono je na potrzeby szpitala wojskowego (notabene po przeciwnej stronie ul. Lipowej, pod nr 47, był wówczas szpital cywilny, tzw. obwodowy). Nie wiadomo, jak długo szpital wojskowy działał w tym miejscu, ale po 1864 r. cała nieruchomość, pozostająca wciąż własnością państwową, została oddana w użyt kowanie tzw. powiatowego komitetu zarządzającego, zajmującego się ogółem powinności ziemskich, związanych z wprowadzeniem samorządu gminnego. Komitet zarządzający zajmował dwa murowane piętrowe domy z czasów pruskich do sierpnia 1915 r. Przy czym, po utworzeniu w 1897 r. Białostockiego Towarzystwa Straży Pożarnej, przemianowanego w 1919 r. na Białostocką Ochotniczą Straż Ogniową, na potrzeby tej organizacji władze państwowe oddały w użytkowanie dom przy ul. Lipowej 52. Tam też BOSO miała swoją siedzibę do II wojny światowej. Natomiast budynek frontowy przy ul. Lipowej 54 od 1922 r. przeznaczony został na siedzibę Powiatowej Komendy Uzupełnień. Oba budynki przy ul. Lipowej 52 i 54 zostały zniszczone w czasie II wojny światowej, a w ich miejsce powstały zupełnie nowe obiekty mieszkalno-usługowe. O pozostałych domach przy ul. Lipowej, widocznych na zdjęciu Józefa Sołowiejczyka z 1897 r., opowiem za tydzień.
Wiesław Wróbel
Psycholog Białystok 
Strony internetowe