Rok: 2020

Białystok to miasto, które z czasów przedwojennych słynie głównie z manufaktur, włókiennictwa i ogólnie produkcji wszelkiej maści sukien i innych materiałów. Tymczasem mało kto wie, że w 1938 roku otworzono w mieście Wytwórnię Tlenu. Mieściła się tam, gdzie dziś znajduje się “apartamentowiec” przy ul. E. Orzeszkowej 15A.

Działalność handlową firma “Perun” w Białymstoku rozpoczęła w 1938 roku, zaś ogólnie na rynku była już w 1910 roku działając w Warszawie. Fabryki “Peruna” produkowały gazy techniczne – tlen, azot, karbid, acetylen. Spółka szkoliła też ludzi, by potrafili spawać. Swoje wyroby sprzedawano poprzez sieć hurtowni. W 1938 roku zapadła jednak decyzja, że w Białymstoku oprócz biura sprzedaży zostanie otwarta również wytwórnia tlenu. W tym celu odkupiono od Mowszy Niewiażskiego budynek po fabryce waty. Zamontowano tam specjalną instalację tlenową. Zorganizowano także magazyn na butle oraz biuro sprzedaży.

Zamówienia na tlen spływały z wielu miejsc. Fabryka zatrzymała się podczas II Wojny Światowej… na miesiąc. W październiku 1939 roku przejęły ją władze radzieckie. Jako upaństwowione przedsiębiorstwo ponownie zaczęło produkować tlen oraz karbid. Dodatkowo radziecka “firma” prowadziła usługi spawalnicze. Łącznie pracowało tam 20 osób. Fabryka realizowała zamówienia z Łomży, Grajewa, Mińska, Grodna, Wołkowyska, Kobrynia czy Brześcia. Zamawiały kombinaty budowlane, fabryki, browary, koleje, wojsko i władze.

W 1941 roku Białystok został opanowany przez kolejnego okupanta – Niemców. Fabryka nie przestała działać. Produkowała tlen dla białostockiego browaru “Dojlidy”, zakładów naprawy taboru kolejowego w Starosielcach i Łapach, a także dla fabryk włókienniczych. Taki stan rzeczy miał miejsce do 1944 roku. Wówczas po raz kolejny wkroczyli do Białegostoku Rosjanie. Urządzenia z fabryki zdemontowano i wywieziono w głąb ZSRR. Po II Wojnie Światowej z wytwórnią tlenu stało się to samo co z wieloma innymi fabrykami. Czyli najpierw upaństwowienie, a potem “zjednoczenie” z innymi zakładami. W 1993 r. białostocki zakład już jako “Polgaz” został sprywatyzowany. Jako ciekawostkę dodamy, że firma Perun nadal istnieje (w Warszawie) i zajmuje się produkcją urządzeń spawalniczych.

Promocja partnerów

Psycholog Białystok

Strony internetowe

Na początku Was uspokoimy, nie chcemy żadnego pomnika obalać. Tytuł jest jednak prawdziwy. Na głównym placu w Tykocinie stoi pomnik Stefana Czarnieckiego, który to dla tego miasteczka czasu nie miał. Jak to się stało, że mimo to się tam znalazł? Pomnik przedstawia hetmana w pełnym stroju szlacheckim. W prawej dłoni dzierży buławę, lewą zaś podpiera się na szabli. Akcentuje to wszelkie przymioty narodowego bohatera. Z każdej strony wyryto również dyplom nadania Czarnieckiemu dóbr tykocińskich. Rzeźbę wykonał francuski artysta Pierre de Coudray. Do rejestru zabytków została wpisana w połowie lat 60.

Zanim odpowiemy na to pytanie skąd Czarniecki w Tykocinie, to musimy odpowiedzieć sobie najpierw kim on był. Można to zrobić ogólnikowo, a można to zrobić jak należy czyli rzetelnie! Człowiek z pomnika to bohater przez duże B i legenda przez duże L szlacheckiej Polski. Jego postać była na tyle wybitna, że razem z Janem Henrykiem Dąbrowskim oraz Napoleonem Bonaparte został wymieniony w Pieśni Legionów Polski we Włoszech, która od 1927 roku jest polskim hymnem. Co musiał zrobić Czarniecki, by dostąpić takiego zaszczytu? Pieśń Legionów Polski we Włoszech miała porwać do walki żołnierzy polskich. Jednak warto sobie uporządkować to wszystko, bo pieśń pochodzi z 1797 roku, a Czarniecki wtedy od 132 lat już nie żył.

Polska w swojej ponad 1000-letniej historii ma takie daty, które zostały wyryte w umysłach kolejnych pokoleń. Gdyby zapytać przeciętnego Polaka o to jakie lata mu się kojarzą z historią Polski to odpowiedziałby, że 1989, 1939, 1918, 1795, 1410, 966. Czyli to co wryła nam do głów podstawówka. Jak widzicie pomiędzy 966 a 1410 rokiem jest ogromna przepaść tak samo jak między 1410 a 1795 rokiem. Marginalne traktowanie dziejów Polski między 966 a 1410 oraz 1410 a 1795 rokiem to poważny błąd. W pierwszym przedziale czasowym rodziła się polska gigantyczna potęga, wielkie mocarstwo w Europie. 1410 rok był właśnie momentem, gdy po raz pierwszy Polacy nadali nowy bieg historii. To właśnie wtedy miała miejsce złota era naszej historii, gdy rozbiliśmy nękające nas latami państwo krzyżackie oraz gdy w kolejnych latach rozbijaliśmy Carstwo Rosyjskie, gdy nie daliśmy się stłamsić podczas Potopu szwedzkiego ostatecznie doprowadzając do wycofania się wojsk wroga i zaprowadzenia pokoju oraz gdy miała miejsce legendarna bitwa chocimska, gdzie gromiliśmy wojska Imperium Osmańskiego.

I właśnie w tym momencie trzeba przywołać Stefana Czarnieckiego, który do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. Co to w ogóle znaczy? Żeby to zrozumieć trzeba przywołać kontekst historyczny. Szwedzi dziś kojarzeni są z bardzo łagodnymi, blondwłosymi sąsiadami, którzy są mili i dbają o przyrodę. W 1655 roku tacy mili to oni nie byli, a wręcz zachłanni. Nie dość, że chcieli by Morze Bałtyckie było ich prywatnym basenem, to jeszcze podczas najazdów ścierali w pył całe miasta wcześniej grabiąc co tylko się da. Nie inaczej było u nas, gdy najechali Podlasie. Wówczas bardzo ważnym punktem na mapie był Tykocin. Krzyżowały się tu drogi handlowe z Wilna do Warszawy oraz z Brześcia do Królewca. Ponadto na Narwi znajdował się port rzeczny. W Tykocinie była też twierdza, w której znajdował się ogromny arsenał Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Trzymaliśmy tam 500 armat. Ponadto znajdował się tam także skarbiec i biblioteka. Po rajdzie Szwedów zniszczono miasto, zaś liczba mieszkańców (1500) spadła o jedną trzecią.

Nasi przodkowie nie byli jednak bierni. Miało miejsce pospolite ruszenie. Stefan Czarniecki z Czarncy, wojewoda ruski miał taktykę, która się sprawdziła. Zamiast bezpośredniej konfrontacji postanowił nękać Szwedów napadami partyzanckimi. Poleceniem Króla Jana Kazimierza wojska polskie udały się do Danii, by wesprzeć tamtejsze wojska. 14 grudnia 1658 roku Polacy razem z Duńczykami prowadząc wojnę ze Szwecją znajdowali się w pobliżu wyspy Als, na której to stacjonowali Szwedzi. Słynne przeprawienie się przez morze było w rzeczywistości przeprawą przez cieśninę Als Sund po to, by dostać się na wyspę. Udało się to zrobić i zdobyć twierdzę Sonderborg. Szwedzi byli bardzo zaskoczeni, bo nie spodziewali się ataku od strony wody. A słynną przeprawę urządził właśnie Stefan Czarniecki.

W 1659 roku król Jan Kazimierz odwołał swoje wojska z Danii. Stefan Czarniecki powrócił do kraju. W dowód uznania od króla otrzymał na własność Starostwo Tykocińskie. A to był kawał terenu! Tykocin, Bierki, Łopuchowo, Stelmachowo, Proniszewo, Lipniki, Siekierki, Saniki, Złotorię, Sawino, Młynary, Białystok, Starosielce, Bojary, Wysoki Stok, Zawady, Dolistowo, Radzie, Radule, Smogorówkę, Trzcianne, Brzezinę, Jeżewo, Leśniki i Pajewo. Po wojnie polsko – szwedzkiej Tykocin potrzebował kogoś, kto je odbuduje. Pogromca Szwedów nie miał jednak na to czasu. Przepisał więc w testamencie wszystko na córkę Aleksandrę Katarzynę, a sam wyjechał na Ukrainę, na kolejną wojnę. Tym razem z Rosją. Córka Aleksandra Katarzyna Czarniecka była żoną Jana Klemensa Branickiego (dziadek białostockiego Jana Klemensa Branickiego). Stefan Czarniecki zmarł podczas wojny w 1665 roku. Małżeństwo Branickich przejęło dobra tykocińskie i odbudowali je. Fundatorem pomnika pogromcy Szwedów, co nie miał czasu dla Tykocina, ale na pomnik absolutnie zasługuje do dziś, był właśnie Jan Klemens Branicki.

Te wszystkie zwycięstwa, między innymi Stefana Czarnieckiego pamiętali w 1797 roku, zaraz po trzecim rozbiorze Polski, wszyscy ci, co nie chcieli słyszeć o braku Polski na mapie i wyemigrowali tam, gdzie mogli uformować wojsko czyli do Włoch i do Francji. To właśnie dla nich Józef Wybicki napisał specjalną pieśń, która zagrzewać miała do walki, która miała przekazać – zobaczcie jak wygrywaliśmy, jak dawaliśmy łupnia, jak nie daliśmy się stłamsić. Na polskich mundurach legionów był napis “Ludzie wolni są braćmi”. Niestety rzeczywistość była bardzo brutalna. W 1799 roku polskie wojska dostały bardzo mocno w kość. Na początku liczyły 8000 żołnierzy podzielonych na 2 legie. W pierwszej zginęło 2000 żołnierzy. W drugiej przeżyło tylko 800. Po takim ciosie morale nie były zbyt wysokie. Dąbrowskiemu jednak udało się odbudować wojska i w roku 1800 Polacy mieli własny, 6-tysięczny legion. Mimo, że przez kolejne 118 lat Polski było na mapie, a w polskich legionach zginęło łącznie 20 tysięcy ludzi. Nasi żołnierze walczyli jednak w obcych wojnach z nadzieją, że rozstrzygną one także los Polski. W Legionach Polskich łącznie walczyło ok. 35 tysięcy osób. Do boju prowadziła ich pieśń mówiąca o tym, że Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy.

Promocja partnerów

Psycholog Białystok

Strony internetowe

Supraśl to przepiękne miasteczko pod Białymstokiem, które odwiedzane jest przez wielu turystów, ale też i okolicznych mieszkańców. Spędzanie czasu na bulwarach, smakowanie regionalnej kuchni czy spacery po Puszczy Knyszyńskiej to właściwie większość punktów “programu” każdego, kto tam przyjeżdża. Spacerując ulicami Supraśla można zwrócić uwagę, że przy głównej ulicy stoją obok siebie 2 kościoły. Dokładnie dzieli je 150 metrów. To dosyć zaskakujące. O ile na Podlasiu przyzwyczailiśmy się, że obok siebie stoją na przykład kościół i cerkiew o tyle dwa kościoły katolickie w tak małej odległości nie są już tak oczywiste. Postanowiliśmy sprawdzić jaka historia stoi za tak zaskakującym faktem. Gdy już się dowiedzieliśmy, to chcielibyśmy z Wami się nią podzielić.

Czekali 5 lat na mszę

Otóż dawniej, a konkretnie w XIX wieku były to świątynie o różnych wyznaniach – jedna ewangelicko-augsburska, zaś druga katolicka. Należy zaznaczyć iż ta druga została wybudowana w 1863 roku. Jednak pierwsze nabożeństwo odbyło się tam dopiero 5 lat później. Wszystko dlatego, że Polska była pod zaborami, a nasza część pod rosyjskim zaborem. Tego samego roku, co wybudowano świątynię, wybuchło powstanie styczniowe. Walki miały miejsce między innymi w Supraślu czy okolicznej Kopnej Górze. Po tych wydarzeniach carskie władze represjonowały Polaków.

Między innymi nie zgadzano się na odprawianie katolickich mszy, które potajemnie odbywały się w domach. Ostatecznie po pięciu latach dzięki działaniom jednego z supraskich fabrykantów – Niemca Alfonsa Alta udało się wynegocjować, że msze będą prowadzone przez niemieckiego księdza Gustawa Bayena. Niedługo po tym jednak został wyrzucony z Supraśla za zaangażowanie w obronę prześladowanych unitów. Kolejni księża obejmujący kościół byli już Polakami. Nie była to jednak parafia lecz filia parafii białostockiej ponieważ władze carskie nie pozwalały na rozwój kościołowi. Z tego samego powodu w Białymstoku drugi kościół (św. Rocha) powstał dopiero po odzyskaniu Niepodległości.

Zdewastowany magazyn

W 2005 roku Ksiądz Arcybiskup Wojciech Ziemba, ówczesny Metropolita Białostocki podzielił omawianą wyżej parafię pw. Świętej Trójcy i utworzył drugą, odrębną parafię pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w kościele 150 metrów obok. Warto jednak zaznaczyć, że to nie było tak iż była tam świątynia ewangelicko-augsburska i nagle stała się katolicka. Świątynia tego pierwszego wyznania została wyświęcona w 1885 roku. Ufundowali ją fabrykanci suprascy. Gdy nadeszła II Wojna Światowa kościół przestał pełnić swoje funkcje. W kolejnych latach przeznaczono go na magazyn i aż do 1968 roku ulegał dewastacji. W PRL próbowano dawną świątynię jeszcze zaadaptować na salę gimnastyczną, salę koncertową, punkt PTTK. W latach 1979-1986 przeprowadzono w niej prace rewaloryzacyjne.

Po upadku PRL kościół ewangelicko-augsburski otrzymał prawo własności do budynku. Rok później jednak Kuria Arcybiskupia kościoła katolickiego w Białymstoku odkupiła świątynię. Świątynię wzniesiono w stylu eklektycznym z przewagą form neogotyckich. Została wyremontowana i dostosowana do potrzeb kultu katolickiego po erygowaniu nowej parafii czyli w 2005 roku. Od tego czasu w Supraślu w odległości 150 metrów funkcjonują dwie różne parafie.

Promocja partnerów

Psycholog Białystok

Strony internetowe

1908 rok to czas, gdy w Białymstoku wszystko mocno się rozwijało. Skąd nagle taki boom? Cesarstwo Rosyjskie, pod zaborem którego była część Polski, w której znajdował się Białystok zniosło poddaństwo chłopów i ich uwłaszczenie. Dzięki czemu mogli oni migrować. Tak też się stało – siła robocza przyjechała do Białegostoku. Pamiętać należy iż od 1862 roku funkcjonowała już kolej w mieście. Te dwa czynniki spowodowały, że w Białymstoku prężnie rozwijał się przemysł.

Najbardziej rosła liczba zakładów włókienniczych. W 1860 roku było ich tylko 15, zaś pod koniec XIX wieku już 300! Razem z zakładami szybko przybywało miejsc pracy. Taki rozwój jednak wymagał nowych inwestycji. I tak 29 maja 1908 roku została zawarta umowa pomiędzy Białymstokiem a Niemieckim Towarzystwem Przedsiębiorstw Elektrycznych w Berlinie. Na jej mocy towarzystwo zobowiązało się do zbudowania w mieście elektrowni. W zamian Białystok nie mógł zbudować takiego budynku samodzielnie lub pozwolić komuś jeszcze na taką inwestycję. Wszystko przez 50 lat. Potem elektrownia miała przejść na własność miasta.

13 maja 1913 roku, przy ul. Elektrycznej 13 powstała pierwsza elektrownia w mieście. Oczywiście początkowo biznes opłacił się, gdyż coraz więcej firm chciało korzystać z prądu. Jednak umowa nie dotrwała do końca. Najpierw I Wojna Światowa, potem II Wojna Światowa zrobiły swoje. Ostatecznie w 1944 roku elektrownię upaństwowiono. Dziś jest to siedziba Galerii Arsenał.

Promocja partnerów

Psycholog Białystok

Strony internetowe