Kategoria: Historia

Ul. Kijowska w Białymstoku zmieniła swoje oblicze. Dawne kocie łby zmieniły się na równą kostkę, zaś błotniste pobocza w elegancki chodnik. Drewniane domy i zarośla nie zostały spalone – jak to w naszym mieście bywa. Powstały piękne apartamentowce, a niedawno też nowy parking do opery. Na rogu z Młynową stoi natomiast wyremontowana kamienica, z której praktycznie niewiele zostało. Do resztek dobudowano ostatnio resztę. I został jeszcze jeden budynek – Kijowska 1. Jest zabytkową ruderą należącą do miasta. Od lat próbowano go jakoś zagospodarować, ostatecznie podjęto decyzję że budynek będzie sprzedany – szczególnie że jest zainteresowanie ze strony potencjalnych kupców.

Budynek powstał po 1895 roku. Najpierw mieściła się w nim fabryka włókiennicza należąca do rodziny Leszes. W międzywojniu Leszesowie prowadzili sklep spożywczy, zaś część pomieszczeń fabrycznych podwynajmowali. W 1941 roiku podczas okupacji urzędował w budynku komitet białoruski, który wydawał gazetę „Nowa Droga”. W 1946 roku opuszczona nieruchomość została przekazana Sarze Szweckiej. W 1952 roku natomiast właścicielami budynku zostali już Wacław i Helena Kołakowscy. Prawdopodobnie nie byli jednak właścicielami całego budynku, bo od 1944 do lat sześćdziesiątych w budynku funkcjonowała Szkołą Podstawowa nr 9.

W latach współczesnych wiele organizacji ostrzyło sobie pazurki na budynek, by urządzić tam jakieś muzeum, ale oczywiście nie planowali wykładać pieniędzy na remont, liczono że rzucą pomysł, a miasto da kasę na remont. W ten sposób doszliśmy do roku 2020, gdzie miasto budynek planuje sprzedać. Na pewno lepsze to niż utrzymywanie rudery.

Partnerzy portalu:

Dziś przechadzając się między ul. Mickiewicza, Elektryczną, Branickiego mamy betonowy plac w otulinie parku, którego zwieńczeniem jest budynek Teatru Dramatycznego, do którego prowadzą ogromne schody. W XIX wieku to miejsce wyglądało zupełnie inaczej. Teatru nie było, park był ogrodzony, a zamiast betonowego placu był staw. Całe miejsce nazywane było Argentyną (bo w weekendy na akordeonie grano tam tango). Do zbiornika wodnego okoliczne fabryki wylewały farby i inne chemikalia. W efekcie woda w zbiorniku była intensywnie niebieska. Mimo wszystko staw zarastał. Podjęto w końcu decyzję, by go zasypać.

W dwudziestoleciu międzywojennym uznano, że żyjący jeszcze Józef Piłsudski zasługuje już na upamiętnienie. Zawiązał się komitet składający się między innymi z wicewojewody Stanisława Michałowskiego oraz dr Jana Szymańskiego, lekarza zarządzającego Kasą Chorych. 30 września 1933 roku Zygmunt Gąsiorowski, notariusz – przyjął umowę pomiędzy przedstawicielami ów komitetu z Sewerynem Nowakowskim, komisarzem rządowym, który zarządzał Białymstokiem. Na mocy tej umowy miasto Białystok przekazało komitetowi plac na sześć lat czyli do 31 sierpnia 1939 roku (cóż za wyczucie terminu). W tym czasie miał powstać Dom Ludowy imienia Józefa Piłsudskiego w Białymstoku. Projekt już był, a jego autorem był inżynier Jarosław Giryn. Po wybudowaniu Domu Ludowego – budynek miał zostać przekazany za darmo na własność miasta Białegostoku jako obiekt użyteczności publicznej za darmo. Miały tam odbywać się widowiska, koncerty, zabawy. Warunkiem było przekazanie lokali znajdujących się w gmachu wskazanym przez komitet stowarzyszeniom.

W 1937 roku komitet budowy rozwiązał się, a inwestycja została dokończona przez miasto. 27 grudnia 1938 roku odbyło się pierwsze przedstawienie teatralne. Uroczyste otwarcie miało mieć miejsce 11 września 1939 roku. W tym czasie trwała już II wojna światowa. W 1940 roku w Białymstoku pod okupacją sowiecką pojawił się Aleksander Węgierko – aktor i reżyser teatralny, dyrektor artystyczny teatrów w Grodnie, Warszawie i Krakowie. Założył Teatr Dramatyczny w Białymstoku. Dostał od okupacyjnych władz pieniądze na rozbudowę gmachu, przez co nazywany był pupilem bolszewików i oskarżano go o kolaborację. Teatr był jednym z najbardziej dochodowych w kraju. Mało tego, mimo okupacji sztuki były wystawiane w języku polskim – za czym ludzie tęsknili od lat. Węgierko przepadł bez wieści w 1941 roku po wybuchu wojny między dotychczasowymi sojusznikami, którzy napadli na Polskę – Niemcami i Rosją.

Po II wojnie światowej Białystok był kompletnie zniszczony. Budynek teatru był częściowo spalony. Na szczęście po wojnie jedną z pierwszych inwestycji była odbudowa spalonego teatru. W 1948 roku na jego deski powróciła sztuka na dobre.

Partnerzy portalu:

Czy budynek z 1965 roku w dzisiejszych czasach to relikt PRL czy też wartościowa architektura. Na Podlasiu uznano, że to drugie gdyż budynek Poczty przy dworcu kolejowym w Białymstoku zostanie objęty ochroną konserwatorską. Jak widać, już na pierwszy rzut oka nie jest on typowy. Warto zadać sobie pytanie czy to wystarczający powód by go chronić? To samo pytanie można zadać też o budynki spodków, galeriowiec, gmach uniwersytecki przy Skłodowskiej (tak zwany ONZ) i wiele innych. Wszystkie zostały zbudowane w duchu modernizmu, każdy czymś się wyróżnia, ale czy każdy zasługuje na ochronę? Dyskusja na ten temat w Białymstoku toczy się wiele lat.

Spójrzmy na Białostocki Teatr Lalek. To też budynek modernistyczny, a jednak jakiś czas temu został nieco przerobiony, unowocześniony i nie wygląda wcale gorzej. Podobnie z budynkiem po „Domusie” na Al. Piłsudskiego, w którym znajduje się teraz firma informatyczna zaś sam budynek zmienił swoje oblicze. Wcale nie wygląda źle. Ochrona konserwatorska oznacza, że budynek nie będzie zabytkiem, ale właściciel budynku wszelkie remonty będzie musiał uzgadniać z konserwatorem. Dlatego, mimo że bez wątpienia obecny budynek Poczty jest reliktem PRL (co nie oznacza, że jest brzydki, ale nie ma większej wartości historycznej), to właściciel budynku przynajmniej nie zrobi z niego potworka.

W duchu modernizmu została odbudowana cała Polska po odzyskaniu Niepodległości w 1918 roku. Najpierw urzędy i instytucje państwowe, później bloki mieszkalne. Po II wojnie światowej architektem, który stworzył nowy Białystok na gruzach poprzedniego miasta był Stanisław Bukowski. W latach 60-tych przyszła nowa “fala” modernizmu, a wraz z nią inni architekci. Budynki, które zaczęły się pojawiać było nieco futurystyczne. Spójrzmy chociaż na Central, spodki, pawilony-restauracje przy ul. Akademickiej. Jednym z takich budynków właśnie była właśnie też Poczta przy Kolejowej projektu architekta Leona Kulikowskiego, absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Budynek posiada ciekawe rozwiązania. Do budowy obiektu wykorzystano cienkościenne konstrukcje łupinowe nadając budynkowi jedyny na terenie miasta falisty dach. Wnętrza budynku oraz neon zaprojektowała Aleksandra Bortowska. Późniejsze zmiany w architekturze poczty wykonano według projektu białostockiego architekta Jana Hahna.

Partnerzy portalu:

Niewielki las pomiędzy Tykocinem a Łopuchowem to miejsce, w którym w 1941 roku Niemcy okupujący Polskę zamordowali ok. 2500 Żydów tylko ich wyznanie. Po tej strasznej zbrodni gmina żydowska w Tykocinie przestała istnieć, a istniała od 1522 roku czyli 419 lat!

24 sierpnia 1941 roku Niemcy wydali zarządzenie, by wszyscy Żydzi zgromadzili się następnego dnia na rynku. Starszyzna po dyskusjach podjęła decyzję, że mieszkańcy mają poddać się zarządzeniu. Następnego dnia rano ludzie wyszli na rynek zaś do Tykocina przyjechała specjalna niemiecka jednostka wojskowa. Otoczono rynek, a następnie kobiety i dzieci rozdzielono od mężczyzn. Pierwszą grupę wywieziono ciężarówkami w kierunku Łopuchowa, zaś mężczyźni szli w tamtą stronę piechotą w kolumnie. W Zawadach zostali załadowani do ciężarówek i wywieziono do lasu.

Masowy mord Żydów trwał dwa dni. Pierwszego zabito serią z karabinu maszynowego 1700 osób zaś drugiego dnia 700 osób. Okoliczną ludność zmuszono do wykopania dołów, a następnie do zasypywania ciał. Z tej brutalnej masakry uratowało się zaledwie 150 osób zaś wojnę przeżyło tylko 21 osób.

Partnerzy portalu:

2 września 1973 roku w Białymstoku miało miejsce ogromne wydarzenie – Dożynki Centralne. Sama impreza była nie tylko zwieńczeniem żniw, ale też pewnego okresu inwestycyjnego w mieście, po którym niektóre pamiątki zostały do dziś. Białystok w owym czasie przeżył boom inwestycyjny. Upadek Gierka i gigantyczne długi oraz późniejsza zapaść gospodarcza, którą Polsce zafundował towarzysz sekretarz pokazały po raz kolejny, że komunizm nie działa, a inwestycja oznacza – że musi się kiedyś zwrócić, inaczej nie jest to żadna inwestycja.

W Białymstoku przed Dożynkami Centralnymi przebudowano Rynek Sienny. Dziś po tej przebudowie nic nie zostało. Do użytku oddano węzeł komunikacyjny u zbiegu ulic Zwycięstwa i Hetmańskiej. Przystanki stoją do dziś, ale trudno nazwać to inwestycją. W ramach przygotowań do Dożynek wybudowano pawilony wystawowe – spodki przy ul. Rocha. Stoją one do dziś i są architektoniczną ciekawostką. Zmodernizowano stadion przy ul. Słonecznej. Dziś stoi tam nowoczesny obiekt, a po starym na szczęście nie ma śladu. Istnieje za to „Central” ze swoim charakterystycznym wyglądem. Choć w środku wiele razy odnowiony, to na zewnątrz jest jak pomnik PRL.

Można postawić śmiało hipotezę, że gdyby nie unikalny wygląd to ani Spodków ani Centralu by nie było. W dobie galerii handlowych i zakupów przez internet to cud, że Central jeszcze istnieje. Jeżeli chodzi o Spodki to z ich powodów ostatnio mieliśmy awanturę. Otóż dyrektorka WOAK-u, który swoją siedzibę ma w tych charakterystycznych budynkach chciała prowadzić w nowoczesnym budynku i zmienić nazwę instytucji, której szefuje na Podlaski Instytut Kultury. Z praktycznych względów należy przyznać jej rację, ale sentyment do tych UFO-budynków na to nie pozwala.

Najgorsze jest to, że mimo iż komunizm dawno za nami to co raz widać w politykach wszystkich opcji ciągotki do tego, by inwestować kompletnie nie interesując się czy będą z tego zyski. Politycy bowiem traktują te wszystkie inwestycje jako własne pomniki. Może taniej by było gdyby po prostu stawiali sobie takie tradycyjne?

Partnerzy portalu:

Getto obejmowało swym zasięgiem ulice: Białą, Białostoczańską, Chmielną, Ciepłą, Częstochowską, Giełdowską, Górną, Grajewską, Jurowiecką, Kosynierską, Książęcą, Kupiecką, Nowogródzką, Nowy Świat, Piotrkowską Polną, Różaną, Smolną, Szlachecką, Wąską, Żydowską, także części ulic Częstochowskiej, Grajewskiej, Żytniej. Wydzielony teren otoczono wysokim solidnym drewnianym parkanem zabezpieczonym od góry drutem kolczastym. Niemcy spędzili tam Żydów z całego miasta. 16 sierpnia 1943 roku nastąpiła likwidacja getta.

Władzę w getcie sprawowała, powołana przez administrację niemiecką, Rada Żydowska (tzw. Judenrat) oraz powołana spośród Żydów policja. Warunki życia w getcie były bardzo ciężkie. Według różnych danych na wydzielonym obszarze mieszkało 50 tys. – 60 tys. Żydów, co oznacza, że na jedną osobę przypadało ok. 3 metrów kwadratowych powierzchni. Mieszkańcy getta musieli pracować na potrzeby armii niemieckiej. Żydzi nie mogli pod groźbą kary śmierci przebywać poza gettem bez specjalnych przepustek, ani nabywać poza nim żywności. Jedzenie dostawało się za pracę, ale były to maleńkie racje żywnościowe. Warto podkreślić, że Polacy dostarczali do getta jedzenie.

Istotną rolę spełnili Bolesław, Henryk i Józef Sokołowscy oraz Witold Maksymowicz. Kupowali oni żywność w okolicznych wsiach i przywozili ją do swoich domów na Białostoczku, a następnie wywożący nieczystości z Getta – Żydzi – przy okazji pakowali przekazaną żywność do ukrytego, podwójnego dna beczkowozu. Polaków dostarczających różnymi sposobami żywność do Getta było dużo więcej. Najczęściej odbywało się to przy pomocy nielegalnego handlu. Warto tutaj wspomnieć, że nawet udało się sprowadzić Żydom do Getta bydło – przekupując niemieckiego żołnierza. Punkt przerzutowy znajdował się przy ul. Smolnej (okolice Jurowieckiej). Warto wspomnieć, że niektórych Polaków spotkała kara śmierci za dostarczanie żywności. Niemcy za to zabili chłopca na terenie parkanu od strony ul. Sienkiewicza. Zginęła też kobieta, która próbowała sforsować ogrodzenie od strony Rynku Kościuszki. Zabity został również mężczyzna, który przedostał się na targowisko gettowe mieszczące się przy ul. Częstochowskiej.

W samym getcie podczas likwidacji zginęło 800 osób. Pozostali zostali wywiezieni do podwarszawskiej Treblinki. Tam zginęli w niemieckim obozie śmierci.

Partnerzy portalu:

Hieronimowo to mała wioska pomiędzy Zabłudowem i Michałowem, na uboczu od Topolan. Jeżeli nie zboczymy z głównej drogi, to tam nie trafimy. Być może dzięki temu do dziś przetrwały w tym miejscu ruiny XIX-wiecznego dworku. Jaka jest jego historia? W oryginale był to klasycystyczny pałac, oficyna i park.

Budynek powstał w 1820 roku jednak bardzo szybko został skonfiskowany przez zaborcę czyli władze rosyjskie. Wszystko dlatego, że jego właściciel generał Kazimierz Dziekoński brał udział w powstaniu listopadowym. Władza zesłała go w głąb Rosji, a pałacyk wrócił do rodziny i przeszedł w ręce jego bratanicy Jadwigi Olizarowej oraz jej męża Aleksandra Ramma. Sam Dziekoński po przyrzeczeniu carowi wierności mógł wrócić na tereny Polski pod zaborami.

Po I wojnie światowej pałacyk należał już do Olgi Ramm. Była to spadkobierczyni. Nazwisko silnie sugeruje pokrewieństwo z poprzednikami lecz nie wiemy jakiego stopnia. Być może to córka małżeństwa? W każdym razie, gdy wybuchła II wojna światowa spadkobierczyni wyjechała do Niemiec zaś piękny budynek został skonfiskowany przez władze radzieckie i utworzyły tam państwowe gospodarstwo rolne. Potem majątek przeszedł w ręce niemieckie.

W 1944 roku majątek trafił do Eugeniusza Ramma. Niestety otrzymał już pałacyk spalony. W 1945 roku wybuchł jeszcze jeden pożar. Spalił się nie tylko okazały budynek, ale też budynki gospodarcze. W 1956 roku rozpoczęto odbudowę, ale tylko oficyny pałacowej. Sam pałac tylko odgruzowano. Obecnie jest w rękach prywatnych. Miejmy nadzieję, że obecny właściciel kiedyś zdecyduje się na odbudowę.

Partnerzy portalu:

Białystok to miasto, które z czasów przedwojennych słynie głównie z manufaktur, włókiennictwa i ogólnie produkcji wszelkiej maści sukien i innych materiałów. Tymczasem mało kto wie, że w 1938 roku otworzono w mieście Wytwórnię Tlenu. Mieściła się tam, gdzie dziś znajduje się „apartamentowiec” przy ul. E. Orzeszkowej 15A.

Działalność handlową firma „Perun” w Białymstoku rozpoczęła w 1938 roku, zaś ogólnie na rynku była już w 1910 roku działając w Warszawie. Fabryki „Peruna” produkowały gazy techniczne – tlen, azot, karbid, acetylen. Spółka szkoliła też ludzi, by potrafili spawać. Swoje wyroby sprzedawano poprzez sieć hurtowni. W 1938 roku zapadła jednak decyzja, że w Białymstoku oprócz biura sprzedaży zostanie otwarta również wytwórnia tlenu. W tym celu odkupiono od Mowszy Niewiażskiego budynek po fabryce waty. Zamontowano tam specjalną instalację tlenową. Zorganizowano także magazyn na butle oraz biuro sprzedaży.

Zamówienia na tlen spływały z wielu miejsc. Fabryka zatrzymała się podczas II Wojny Światowej… na miesiąc. W październiku 1939 roku przejęły ją władze radzieckie. Jako upaństwowione przedsiębiorstwo ponownie zaczęło produkować tlen oraz karbid. Dodatkowo radziecka „firma” prowadziła usługi spawalnicze. Łącznie pracowało tam 20 osób. Fabryka realizowała zamówienia z Łomży, Grajewa, Mińska, Grodna, Wołkowyska, Kobrynia czy Brześcia. Zamawiały kombinaty budowlane, fabryki, browary, koleje, wojsko i władze.

W 1941 roku Białystok został opanowany przez kolejnego okupanta – Niemców. Fabryka nie przestała działać. Produkowała tlen dla białostockiego browaru „Dojlidy”, zakładów naprawy taboru kolejowego w Starosielcach i Łapach, a także dla fabryk włókienniczych. Taki stan rzeczy miał miejsce do 1944 roku. Wówczas po raz kolejny wkroczyli do Białegostoku Rosjanie. Urządzenia z fabryki zdemontowano i wywieziono w głąb ZSRR. Po II Wojnie Światowej z wytwórnią tlenu stało się to samo co z wieloma innymi fabrykami. Czyli najpierw upaństwowienie, a potem „zjednoczenie” z innymi zakładami. W 1993 r. białostocki zakład już jako „Polgaz” został sprywatyzowany. Jako ciekawostkę dodamy, że firma Perun nadal istnieje (w Warszawie) i zajmuje się produkcją urządzeń spawalniczych.

Partnerzy portalu:

Na początku Was uspokoimy, nie chcemy żadnego pomnika obalać. Tytuł jest jednak prawdziwy. Na głównym placu w Tykocinie stoi pomnik Stefana Czarnieckiego, który to dla tego miasteczka czasu nie miał. Jak to się stało, że mimo to się tam znalazł? Pomnik przedstawia hetmana w pełnym stroju szlacheckim. W prawej dłoni dzierży buławę, lewą zaś podpiera się na szabli. Akcentuje to wszelkie przymioty narodowego bohatera. Z każdej strony wyryto również dyplom nadania Czarnieckiemu dóbr tykocińskich. Rzeźbę wykonał francuski artysta Pierre de Coudray. Do rejestru zabytków została wpisana w połowie lat 60.

Zanim odpowiemy na to pytanie skąd Czarniecki w Tykocinie, to musimy odpowiedzieć sobie najpierw kim on był. Można to zrobić ogólnikowo, a można to zrobić jak należy czyli rzetelnie! Człowiek z pomnika to bohater przez duże B i legenda przez duże L szlacheckiej Polski. Jego postać była na tyle wybitna, że razem z Janem Henrykiem Dąbrowskim oraz Napoleonem Bonaparte został wymieniony w Pieśni Legionów Polski we Włoszech, która od 1927 roku jest polskim hymnem. Co musiał zrobić Czarniecki, by dostąpić takiego zaszczytu? Pieśń Legionów Polski we Włoszech miała porwać do walki żołnierzy polskich. Jednak warto sobie uporządkować to wszystko, bo pieśń pochodzi z 1797 roku, a Czarniecki wtedy od 132 lat już nie żył.

Polska w swojej ponad 1000-letniej historii ma takie daty, które zostały wyryte w umysłach kolejnych pokoleń. Gdyby zapytać przeciętnego Polaka o to jakie lata mu się kojarzą z historią Polski to odpowiedziałby, że 1989, 1939, 1918, 1795, 1410, 966. Czyli to co wryła nam do głów podstawówka. Jak widzicie pomiędzy 966 a 1410 rokiem jest ogromna przepaść tak samo jak między 1410 a 1795 rokiem. Marginalne traktowanie dziejów Polski między 966 a 1410 oraz 1410 a 1795 rokiem to poważny błąd. W pierwszym przedziale czasowym rodziła się polska gigantyczna potęga, wielkie mocarstwo w Europie. 1410 rok był właśnie momentem, gdy po raz pierwszy Polacy nadali nowy bieg historii. To właśnie wtedy miała miejsce złota era naszej historii, gdy rozbiliśmy nękające nas latami państwo krzyżackie oraz gdy w kolejnych latach rozbijaliśmy Carstwo Rosyjskie, gdy nie daliśmy się stłamsić podczas Potopu szwedzkiego ostatecznie doprowadzając do wycofania się wojsk wroga i zaprowadzenia pokoju oraz gdy miała miejsce legendarna bitwa chocimska, gdzie gromiliśmy wojska Imperium Osmańskiego.

I właśnie w tym momencie trzeba przywołać Stefana Czarnieckiego, który do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. Co to w ogóle znaczy? Żeby to zrozumieć trzeba przywołać kontekst historyczny. Szwedzi dziś kojarzeni są z bardzo łagodnymi, blondwłosymi sąsiadami, którzy są mili i dbają o przyrodę. W 1655 roku tacy mili to oni nie byli, a wręcz zachłanni. Nie dość, że chcieli by Morze Bałtyckie było ich prywatnym basenem, to jeszcze podczas najazdów ścierali w pył całe miasta wcześniej grabiąc co tylko się da. Nie inaczej było u nas, gdy najechali Podlasie. Wówczas bardzo ważnym punktem na mapie był Tykocin. Krzyżowały się tu drogi handlowe z Wilna do Warszawy oraz z Brześcia do Królewca. Ponadto na Narwi znajdował się port rzeczny. W Tykocinie była też twierdza, w której znajdował się ogromny arsenał Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Trzymaliśmy tam 500 armat. Ponadto znajdował się tam także skarbiec i biblioteka. Po rajdzie Szwedów zniszczono miasto, zaś liczba mieszkańców (1500) spadła o jedną trzecią.

Nasi przodkowie nie byli jednak bierni. Miało miejsce pospolite ruszenie. Stefan Czarniecki z Czarncy, wojewoda ruski miał taktykę, która się sprawdziła. Zamiast bezpośredniej konfrontacji postanowił nękać Szwedów napadami partyzanckimi. Poleceniem Króla Jana Kazimierza wojska polskie udały się do Danii, by wesprzeć tamtejsze wojska. 14 grudnia 1658 roku Polacy razem z Duńczykami prowadząc wojnę ze Szwecją znajdowali się w pobliżu wyspy Als, na której to stacjonowali Szwedzi. Słynne przeprawienie się przez morze było w rzeczywistości przeprawą przez cieśninę Als Sund po to, by dostać się na wyspę. Udało się to zrobić i zdobyć twierdzę Sonderborg. Szwedzi byli bardzo zaskoczeni, bo nie spodziewali się ataku od strony wody. A słynną przeprawę urządził właśnie Stefan Czarniecki.

W 1659 roku król Jan Kazimierz odwołał swoje wojska z Danii. Stefan Czarniecki powrócił do kraju. W dowód uznania od króla otrzymał na własność Starostwo Tykocińskie. A to był kawał terenu! Tykocin, Bierki, Łopuchowo, Stelmachowo, Proniszewo, Lipniki, Siekierki, Saniki, Złotorię, Sawino, Młynary, Białystok, Starosielce, Bojary, Wysoki Stok, Zawady, Dolistowo, Radzie, Radule, Smogorówkę, Trzcianne, Brzezinę, Jeżewo, Leśniki i Pajewo. Po wojnie polsko – szwedzkiej Tykocin potrzebował kogoś, kto je odbuduje. Pogromca Szwedów nie miał jednak na to czasu. Przepisał więc w testamencie wszystko na córkę Aleksandrę Katarzynę, a sam wyjechał na Ukrainę, na kolejną wojnę. Tym razem z Rosją. Córka Aleksandra Katarzyna Czarniecka była żoną Jana Klemensa Branickiego (dziadek białostockiego Jana Klemensa Branickiego). Stefan Czarniecki zmarł podczas wojny w 1665 roku. Małżeństwo Branickich przejęło dobra tykocińskie i odbudowali je. Fundatorem pomnika pogromcy Szwedów, co nie miał czasu dla Tykocina, ale na pomnik absolutnie zasługuje do dziś, był właśnie Jan Klemens Branicki.

Te wszystkie zwycięstwa, między innymi Stefana Czarnieckiego pamiętali w 1797 roku, zaraz po trzecim rozbiorze Polski, wszyscy ci, co nie chcieli słyszeć o braku Polski na mapie i wyemigrowali tam, gdzie mogli uformować wojsko czyli do Włoch i do Francji. To właśnie dla nich Józef Wybicki napisał specjalną pieśń, która zagrzewać miała do walki, która miała przekazać – zobaczcie jak wygrywaliśmy, jak dawaliśmy łupnia, jak nie daliśmy się stłamsić. Na polskich mundurach legionów był napis „Ludzie wolni są braćmi”. Niestety rzeczywistość była bardzo brutalna. W 1799 roku polskie wojska dostały bardzo mocno w kość. Na początku liczyły 8000 żołnierzy podzielonych na 2 legie. W pierwszej zginęło 2000 żołnierzy. W drugiej przeżyło tylko 800. Po takim ciosie morale nie były zbyt wysokie. Dąbrowskiemu jednak udało się odbudować wojska i w roku 1800 Polacy mieli własny, 6-tysięczny legion. Mimo, że przez kolejne 118 lat Polski było na mapie, a w polskich legionach zginęło łącznie 20 tysięcy ludzi. Nasi żołnierze walczyli jednak w obcych wojnach z nadzieją, że rozstrzygną one także los Polski. W Legionach Polskich łącznie walczyło ok. 35 tysięcy osób. Do boju prowadziła ich pieśń mówiąca o tym, że Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy.

Partnerzy portalu:

Supraśl to przepiękne miasteczko pod Białymstokiem, które odwiedzane jest przez wielu turystów, ale też i okolicznych mieszkańców. Spędzanie czasu na bulwarach, smakowanie regionalnej kuchni czy spacery po Puszczy Knyszyńskiej to właściwie większość punktów „programu” każdego, kto tam przyjeżdża. Spacerując ulicami Supraśla można zwrócić uwagę, że przy głównej ulicy stoją obok siebie 2 kościoły. Dokładnie dzieli je 150 metrów. To dosyć zaskakujące. O ile na Podlasiu przyzwyczailiśmy się, że obok siebie stoją na przykład kościół i cerkiew o tyle dwa kościoły katolickie w tak małej odległości nie są już tak oczywiste. Postanowiliśmy sprawdzić jaka historia stoi za tak zaskakującym faktem. Gdy już się dowiedzieliśmy, to chcielibyśmy z Wami się nią podzielić.

Czekali 5 lat na mszę

Otóż dawniej, a konkretnie w XIX wieku były to świątynie o różnych wyznaniach – jedna ewangelicko-augsburska, zaś druga katolicka. Należy zaznaczyć iż ta druga została wybudowana w 1863 roku. Jednak pierwsze nabożeństwo odbyło się tam dopiero 5 lat później. Wszystko dlatego, że Polska była pod zaborami, a nasza część pod rosyjskim zaborem. Tego samego roku, co wybudowano świątynię, wybuchło powstanie styczniowe. Walki miały miejsce między innymi w Supraślu czy okolicznej Kopnej Górze. Po tych wydarzeniach carskie władze represjonowały Polaków.

Między innymi nie zgadzano się na odprawianie katolickich mszy, które potajemnie odbywały się w domach. Ostatecznie po pięciu latach dzięki działaniom jednego z supraskich fabrykantów – Niemca Alfonsa Alta udało się wynegocjować, że msze będą prowadzone przez niemieckiego księdza Gustawa Bayena. Niedługo po tym jednak został wyrzucony z Supraśla za zaangażowanie w obronę prześladowanych unitów. Kolejni księża obejmujący kościół byli już Polakami. Nie była to jednak parafia lecz filia parafii białostockiej ponieważ władze carskie nie pozwalały na rozwój kościołowi. Z tego samego powodu w Białymstoku drugi kościół (św. Rocha) powstał dopiero po odzyskaniu Niepodległości.

Zdewastowany magazyn

W 2005 roku Ksiądz Arcybiskup Wojciech Ziemba, ówczesny Metropolita Białostocki podzielił omawianą wyżej parafię pw. Świętej Trójcy i utworzył drugą, odrębną parafię pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w kościele 150 metrów obok. Warto jednak zaznaczyć, że to nie było tak iż była tam świątynia ewangelicko-augsburska i nagle stała się katolicka. Świątynia tego pierwszego wyznania została wyświęcona w 1885 roku. Ufundowali ją fabrykanci suprascy. Gdy nadeszła II Wojna Światowa kościół przestał pełnić swoje funkcje. W kolejnych latach przeznaczono go na magazyn i aż do 1968 roku ulegał dewastacji. W PRL próbowano dawną świątynię jeszcze zaadaptować na salę gimnastyczną, salę koncertową, punkt PTTK. W latach 1979-1986 przeprowadzono w niej prace rewaloryzacyjne.

Po upadku PRL kościół ewangelicko-augsburski otrzymał prawo własności do budynku. Rok później jednak Kuria Arcybiskupia kościoła katolickiego w Białymstoku odkupiła świątynię. Świątynię wzniesiono w stylu eklektycznym z przewagą form neogotyckich. Została wyremontowana i dostosowana do potrzeb kultu katolickiego po erygowaniu nowej parafii czyli w 2005 roku. Od tego czasu w Supraślu w odległości 150 metrów funkcjonują dwie różne parafie.

Partnerzy portalu:

1908 rok to czas, gdy w Białymstoku wszystko mocno się rozwijało. Skąd nagle taki boom? Cesarstwo Rosyjskie, pod zaborem którego była część Polski, w której znajdował się Białystok zniosło poddaństwo chłopów i ich uwłaszczenie. Dzięki czemu mogli oni migrować. Tak też się stało – siła robocza przyjechała do Białegostoku. Pamiętać należy iż od 1862 roku funkcjonowała już kolej w mieście. Te dwa czynniki spowodowały, że w Białymstoku prężnie rozwijał się przemysł.

Najbardziej rosła liczba zakładów włókienniczych. W 1860 roku było ich tylko 15, zaś pod koniec XIX wieku już 300! Razem z zakładami szybko przybywało miejsc pracy. Taki rozwój jednak wymagał nowych inwestycji. I tak 29 maja 1908 roku została zawarta umowa pomiędzy Białymstokiem a Niemieckim Towarzystwem Przedsiębiorstw Elektrycznych w Berlinie. Na jej mocy towarzystwo zobowiązało się do zbudowania w mieście elektrowni. W zamian Białystok nie mógł zbudować takiego budynku samodzielnie lub pozwolić komuś jeszcze na taką inwestycję. Wszystko przez 50 lat. Potem elektrownia miała przejść na własność miasta.

13 maja 1913 roku, przy ul. Elektrycznej 13 powstała pierwsza elektrownia w mieście. Oczywiście początkowo biznes opłacił się, gdyż coraz więcej firm chciało korzystać z prądu. Jednak umowa nie dotrwała do końca. Najpierw I Wojna Światowa, potem II Wojna Światowa zrobiły swoje. Ostatecznie w 1944 roku elektrownię upaństwowiono. Dziś jest to siedziba Galerii Arsenał.

Partnerzy portalu:

Epidemie na Podlasiu występowały wiele razy. O niektórych nie ma zbyt wielu informacji. Ludzie po prostu chorowali tak samo jak wszędzie. Zarażeniom sprzyjała wymiana handlowa czy wojny. Były jednak też takie epidemie, że samo wypowiedzenie ich nazwy powodowało, że ludzie bledli.

100 lat temu na świecie dogorywała grypa „Hiszpanka”, która siała spustoszenie od 1918 roku a na dobre wygasała w 1920 roku. Nie ma informacji o jej skutkach z samego Białegostoku, jednak łatwo sobie wyobrazić, że nie było zbyt ciekawie. Biedne, brudne i śmierdzące ciasne uliczki Chanajek były sprzyjającym miejscem rozwoju epidemii. Ale nie tylko tam było źle – również na wsiach pod samym Białymstokiem ludzie umierali tak często, że w pewnym momencie bliscy chowali ich w prowizorycznych skrzyniach i samych prześcieradłach, a nie trumnach.

Dzisiejsza stolica województwa podlaskiego przeżywała wiele razy epidemię cholery. W 1830 roku utworzono specjalny cmentarz choleryczny, który sukcesywnie zapełniano w kolejnych latach XIX wieku. Nekropolia została zdewastowana przez Niemców podczas II Wojny Światowej. Szczątki pochowanych nadal są jednak w ziemi. Zaś o cmentarzu przypomina tablica pamiątkowa. Wszystko to przy siedzibie ZUS.

Cholera wróciła pod Białystok pod koniec XIX wieku i wywoływała grozę. „Słowo cholera ma już pewien postrach w sobie a sam widziałem ludzi, zresztą odważnych którzy na wspomnienie cholery bledli z wrażenia” – pisano o niej dla innych medyków w 1884 roku, by wiedzieli co czynić z chorymi. Prowadzone badania wykazały, że najbardziej narażeni są ludzie ze słabymi żołądkami oraz alkoholicy. Największa śmiertelność występowała w biednych warstwach społecznych. Tak jak i dziś nie znamy leku na koronawirusa, tak i wtedy stawiano na profilaktykę – dezynfekując wychodki oraz zakazując korzystania z nich dla obcych. Każdy musiał się załatwiać u siebie. Zarazę przywlekli do miasta rosyjscy żołnierze, którzy stacjonowali w Białymstoku.

Warto pamiętać, że cholera rozniosła się także na okoliczne wsie. W pewnym momencie zmarłych było tak dużo, że nie starczyło trumien. Ludzie chowani byli w prowizorycznych skrzynkach, a później nawet w prześcieradłach. Śmiertelność była tak wysoka, że gdy jeden wóz pełen ciał wyjechał na miejsce pochówku, to po powrocie ładowano kolejny pełny. Wiemy to wszystko z wywiadów naukowych, które przeprowadzono ze starszymi mieszkańcami wsi Bagnówka.

W 1920 roku Białystok znów stał się miastem frontowym, gdy wybuchła wojna polsko-bolszewicka. Przez 7 dni dzisiejsza stolica podlaskiego była wcielona do sowieckiej Białorusi. Z balkonu Pałacu Branickich przemawiali Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon. Ogłaszali manifest proklamujący postanie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad. Razem z nimi do miasta wkroczyła Armia Czerwona. Żołnierze przywlekli do miasta po raz kolejny epidemię cholery i na dokładkę tyfusu.

Gdy będzie już po obecnej epidemii warto wybrać się do białostockiego Muzeum Historii Medycyny i Farmacji, gdzie będzie można na własne oczy między innymi zobaczyć w jaki sposób walczono z zarazą. Jest to miejsce pełne ciekawych przedmiotów. Polecamy i życzymy zdrowia!

Partnerzy portalu:

Ocieplona styropianem, a następnie pomalowana na fioletowo. Tak wyglądająca kamienica przy Częstochowskiej 3 jest… zabytkowa. Wybudowana w XIX wieku wyglądała zupełnie inaczej. Była z żółtej i czerwonej cegły. Obecny jej wygląd zawdzięcza oczywiście pomysłodawczyni oraz głupocie urzędników, którzy prawie 10 lat temu na to pozwolili.

Według ewidencji miejskiej kamienica powstała w 1859 roku. Na temat budynku, a także jego historii zachowało się niewiele. Można jednak przypuszczać, że była to typowa kamienica czynszowa, gdzie białostoczanie wynajmowali pokoje. Kto był jej właścicielem nie wiadomo. Ale to cud, że budynek przetrwał II Wojnę Światową, gdyż Białystok był większości zniszczony. Z zachowanych archiwów wiemy jednak, że w 1945 roku – czyli od razu po wojnie nieruchomość była opuszczona oraz przekazano ją Idzie Mines. Być może miała coś wspólnego z Mendelem Szejną Minesem – białostockim kupcem, który mieszkał przy Wileńskiej 5 (przesmyk między Suraską a Rynkiem Kościuszki na tyłach Hotelu Cristal – dziś już nie istnieje tam ulica).

W 1952 roku kamienica przy Częstochowskiej 3 stała się własnością Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych, które dziś jest Zarządem Mienia Komunalnego. I tego właściciela nie zmieniła do dziś. W 2011 roku postanowiono budynek ocieplić. Zwrócono się więc do jednej architekt ze zleceniem projektu potrzebnego do wykonania remontu elewacji. Ta natomiast popuściła wodzę fantazji. Zamiast zrobić ocieplenie od środka, to po prostu na cegły nałożono styropian zaś elewację pomalowano na fioletowo. Mało tego. Architektka postanowiła dodać „coś od siebie”. Na przykład klamry w nad oknami, których w oryginale nie było. Tylko przez litość nie będziemy wymieniać nazwiska pani, która wpadła na te „genialne” pomysły. Dodamy tylko, że ocieplono budynek od zewnątrz tylko dlatego, by było taniej. Zaś kiczowaty kolor był po to, by nie było zbyt monotonnie. No to już nie jest.

Ale, że ktoś się na to zgodził? Okazało się, że ZMK projekt zmian przyjęło bez mrugnięcia okiem. Zgłoszono więc wszystko do konserwatora zabytków. Ten jednak nic nie mógł zrobić. Kamienica mimo, że jest zabytkowa to tak naprawdę zabytkowa nie jest. Taki paradoks prawny. Kamienica jest wpisana do gminnej ewidencji zabytków, lecz jednocześnie nie znajduje się w rejestrze zabytków. Oznacza to, że nie można kamienicy rozbudować czy nadbudować, ale zmienić elewację owszem. Zatem wojewódzki konserwator zabytków nie mógł nic zrobić, zaś Urząd Miejski wobec zgody konserwatora zezwolił na ocieplenie. I tak piękną ceglaną kamienicę zamieniono w fioletowe g… Historii tej bocznej komicznej dobudówki nie znamy. Podczas ocieplenia budynku już była.

Partnerzy portalu:

Ostatnie wydarzenia na świecie pokazują, że historię trzeba przypominać – także lokalną. Historia o tym jak Niemcy 27 czerwca 1941 roku spalili wielką synagogę z 700 Żydami w środku – była wspominana nie raz na naszym portalu przy okazji tekstów o II Wojnie Światowej. Mało kto jednak wie, że okrucieństwo, jakie Niemcy zgotowali białostockim Żydom przeżyło 29 osób. Wszystkie ocalały za sprawą bohaterskiego Polaka – Józefa Bartoszki.

Wykorzystał nieuwagę Niemców

„Gdy synagogę zapełniono ludźmi – widziałem jak Niemcy pozamykali wyjścia i kordonem otoczyli budynek i podpalili go…” – tak wspomina to wydarzenie jeden ze świadków, który wszystko obserwował przez okno strychu. Budynek zaczął płonąć, zaś stłoczeni w środku ludzie zaczęli umierać. W tym czasie będący na miejscu dozorca synagogi Józef Bartoszka wykorzystał chwilę nieuwagę Niemców i otworzył boczne drzwi płonącej świątyni. W ostatniej chwili wydostali się z niej ci ludzie, którzy byli stłoczeni w przedsionku. W tym czasie Niemcy strzelali do Żydów, którzy uciekali z drewnianych domów, które chwilę później również zajęły się ogniem.

Łącznie w „czarny piątek” w Białymstoku Niemcy zabili ponad 2000 osób. Niemcy spalili synagogę, dzielnice Chanajki, a także wiele budynków z Rynku Kościuszki, Suraskiej, Rynku Siennego, a także to co napotkali na Legionowej i Akademickiej. W kolejnych dniach Niemcy dalej masowo mordowali Żydów. Do 12 lipca zamordowano łącznie prawie 8000 osób. 2 tygodnie później utworzono w mieście getto. To prawie 20 proc. wszystkich Żydów z miasta.

Polacy dostarczali żywność dla Żydów z Getta

Niemcy podczas II Wojny Światowej wymordowali prawie wszystkich z 60 tysięcy białostockich Żydów. Przeżyło tylko 1100 osób. Pozostali zginęli w obozie zagłady w Treblince. W samym Getcie zginęło 800 osób. Nim dotknęła ich śmierć z rąk oprawców – pomagali im Polacy – dostarczając żywność. Niemcy organizując getta na całym Podlasiu – przyznali Żydom głodowe racje żywnościowe. Tu pośpieszyli z pomocą Polacy. Najtrudniej z jedzeniem było w Białymstoku. Jednak istotną rolę spełnili Bolesław, Henryk i Józef Sokołowscy oraz Witold Maksymowicz. Kupowali oni żywność w okolicznych wsiach i przywozili ją do swoich domów na Białostoczku, a następnie wywożący nieczystości z Getta – Żydzi – przy okazji pakowali przekazaną żywność do ukrytego, podwójnego dna beczkowozu.

Polaków dostarczających różnymi sposobami żywność do Getta było dużo więcej. Najczęściej odbywało się to przy pomocy nielegalnego handlu. Warto tutaj wspomnieć, że nawet udało się spowadzić Żydom do Getta bydło – przekupując niemieckiego żołnierza. Punkt przerzutowy znajdował się przy ul. Smolnej (okolice Jurowieckiej). Warto wspomnieć, że niektórych Polaków spotkała kara śmierci za dostarczanie żywności. Niemcy za to zabili chłopca na terenie parkanu od strony ul. Sienkiewicza. Zginęła też kobieta, która próbowała sforsować ogrodzenie od strony Rynku Kościuszki. Zabity został również mężczyzna, który przedostał się na targowisko gettowe mieszczące się przy ul. Częstochowskiej.

Ukrywali Żydów na całym Podlasiu

Można również mnożyć przykłady heroicznych czynów Polaków na podlaskich wsiach. Tam niekiedy wieloosobowa rodzina była narażona na śmierć, lecz ukrywała Żydów. Polacy tworzyli specjalne zabudowania, ukryte pokoje, a nawet transportowano Żydów łodzią przez Biebrzę, tak by ci czekali na lepsze czasy ukryci w bagnistych lasach, gdzie Niemcy dotrzeć nie mogli!

Wbrew temu co się dzieje na świecie, co o nas mówią w różnych miejscach, warto pamiętać o tym zawsze i przekazywać dalej, że nie ma różnych wersji historii. Była jedna – Niemcy wspólnie z Rosjanami napadli Polskę z dwóch stron. Najpierw Niemcy przekazali Rosjanom Białystok, potem tu wrócili i urządzili rzeź. A Polacy przed Niemcami Żydów ratowali jak mogli – z narażeniem życia a także płacąc za to życiem swoim i swojej rodziny.

Partnerzy portalu:

Wybudowany w 1894 roku piękny budynek schowany między blokami al. Piłsudskiego w Białymstoku jeszcze w 2011 roku miał ostatnich lokatorów. Potem złomiarze wynieśli z niego co się dało. Po interwencjach mieszkańców zabito go deskami. I tak stoi choć mógłby komuś służyć.

Zabytkowa kamienica dawniej przy Częstochowskiej 11 a dziś przy Al. Piłsudskiego 20B. Od początku istnienia była miejscem, gdzie mieszkało wiele osób. Nie wiadomo kto był pierwszym właścicielem. Wiadomo jednak, że jeszcze przed I Wojną Światową została odkupiona przez Reisel Weinreich. W dwudziestoleciu międzywojennym w kamienicy wynajmowano mieszkania różnym ludziom. Jeszcze przed II Wojną Światową kamienica należała już do innej rodziny – Machajów. Gdy wybuchła II Wojna Światowa, to w 1941 roku Niemcy w Białymstoku utworzyli getto. W jego obrębie znajdowała się również ta piękna kamienica. Krwawa likwidacja getta miała miejsce pod koniec sierpnia 1943 roku. Sam Białystok po Niemieckiej okupacji był kompletnie zniszczony. Sama kamienica jednak przetrwała.

Jak większość budynków, które przetrwały i których los właścicieli był nieznany – również i kamienica przy Częstochowskiej 11 została własnością miasta. W latach 50-tych XX wieku wybudowano Aleję 1 Maja. Później nazwę zmieniono na Al. Piłsudskiego, zaś kamienica zamiast jedenastki zyskała numer 20B. Do 2011 roku mieszkali w niej jeszcze ludzie. Później w coraz gorszym stanie stała się miejscem schadzek meliniarzy i złomiarzy. Po skargach mieszkańców zabito deskami wszystkie możliwe wejścia. I tak stoi do dziś niszczejąca i odrapana.

Czy budynek może liczyć na remont? W Białymstoku o zabytki się nie dba. Kto by się tam przejmował jakąś kamienicą między blokami skoro nawet mury Pałacu Branickich stoją odrapane. Co ciekawe obok stoi jeszcze jeden budynek. Wybudowany został trochę później bo w 1909 roku. Jest odrapany, zniszczony i zabity deskami. Ten również nie miał co liczyć na remont, bo miasto próbowało go wielokrotnie sprzedać. Ostatni raz w tym roku. Niestety chętnych brak. Co ciekawe w archiwum nie ma ani jednego słowa o próbie sprzedaży kamienicy Piłsudskiego 20B. Nie remontują, nie chcą też sprzedać. Czekają aż się rozpadnie?

Piękna kamienica ma już 125 lat. Drugie tyle mogłaby służyć za mieszkania, biura, hotel lub chociażby jakiejś instytucji. Niestety takich kamienic w mieście jest wiele. Wybudowane w czasach rozkwitu miasta dziś mogą służyć co najwyżej jako plener do horrorów. Potrzebują remontu i drugiego życia.

Partnerzy portalu:

Włókiennicza 7/9, Włókiennicza 16, Częstochowska 14/2, Poleska 85 – to wszystko adresy dawnych, XIX-wiecznych fabryk, które przetrwały mimo totalnego zniszczenia Białegostoku przez Niemców podczas II Wojny Światowej. Gdy Białystok był zwany Manchesterem Północy, tamte rejony były gęsto zabudowane takimi fabrykami. Konstrukcji stawiano tak dużo, że w pewnym momencie pod koniec XIX wieku na rynku… zabrakło cegieł. Wiele kolejnych niedokończonych kamienic i fabryk zostało porzuconych. Dlatego też te 4 fabryki, które przetrwały są niezwykłą pamiątką po tamtych czasach i należałoby je traktować z szacunkiem. A jak jest teraz? Na pewno przydałoby się odświeżenie wszystkich elewacji.

Najlepiej ze wszystkich ma się Poleska 85. Zespół fabryk Steina składa się z dawnego młynu parowego oraz magazynu. Dziś pod tym adresem funkcjonuje studio tańca oraz sklepy. Same budynki przypominają beczki. Izaak Stein na początku XX wieku w swoim przedsiębiorstwie realizował zamówienia żywnościowe. Stąd też młyn. Niestety W 1915 roku fabrykant został wywieziony w głąb Rosji. Do Białegostoku powrócił po 7 latach. Niestety już swojej dawnej fabryki nie uruchomił. Na zapleczu dzisiejszego zabytku od ul. Artyleryjskiej znajduje się willa Izaaka Steina, zbudowana na przełomie XIX i XX wieku.

Przy Włókienniczej 7/9 (dawniej ul. Białostoczańska) oraz Częstochowskiej 14/2 funkcjonował zespół fabryk powstały w 1892 roku. Produkowano tam tekstylia, sukno, koce oraz kołdry. Właścicielami byli Mojżesz Silberblat oraz Wolf Zylberblatt, a także pani Chana Marejn. Zatrudniano tam wiele robotników. Raz, jednego dnia 40 osób porzuciło pracę. Powodem był konflikt związany z zarobkami. Otóż Mojżesz Silberblat postanowił takowe swojej załodze obniżyć. Ogólnie fabryki nie cieszyły się dobrą sławą. Urzędnicy kontrolowali produkcję. Do sądu skierowano sprawy w sprawie przekroczenia przepisów sanitarnych oraz inspekcji pracy. Warto też dodać, że takich fabryk w mieście było mnóstwo, stąd też tracąc zatrudnienie w jednej – szybko można było odnaleźć je w innej. Gdy pewnego dnia postanowiono unieruchomić drugą zmianę w fabryce, to bez pracy zostało 100 osób. Jednak do wyboru mieli wiele innych zakładów pracy.

Jako ciekawostkę możemy dodać iż w fabryce był zamontowany jeden z pierwszych telefonów w mieście. Numer do fabryki to… 91. W latach trzydziestych XX wieku, gdy telefonów już było więcej – do fabryki można było się dodzwonić także na 2 inne numery – 435 oraz 563. Kłopotów z zapamiętaniem zbyt wiele nie było. Warto też odnotować że w latach trzydziestych XX wieku w fabryce wybuchł pożar. Zapaliło się przegrzane łożysko przy szarparni szmat. Robotnicy pożar ugasili sami zanim jeszcze przybyli na miejsce strażacy. Strat nie było.

O właścicielach fabryki niewiele wiadomo. Jedynie można napisać o Mojżeszu Zylberblacie iż mieszkał on na terenie swojej fabryki. Obecnie przy Włókienniczej 7/9 znajduje się komis. Oddzielnym tematem należy traktować fabrykę z Częstochowskiej 14/2. Mimo, że należała do tego samego zespołu, to od wielu lat jest to zupełny pustostan. Jeszcze w 2014 roku lokalne media pisały, że może tam powstać centrum nauki. Jeszcze wcześniej mieszkali tam anarchiści prowadzący squat DeCentrum. Dziś jak wiele innych zabytków w mieście dawna fabryka niszczeje. Mimo upływu lat wciąż nie ma pomysłu na zagospodarowanie tego miejsca.

Partnerzy portalu:

Dziś mieści się tam Zakład Doskonalenia Zawodowego. Przepiękna kamienica z czerwonej cegły znacząco się wyróżnia na tle innych budynków przy Sienkiewicza. Jaka jest jej przeszłość? Kamienica przy Sienkiewicza 77 kiedyś tak piękna nie była. Okazale się prezentuje od około dekady, gdy została wyremontowana. Dlatego każdy, kto przechodzi obok niej może podziwiać bogaty detal z czerwonej cegły.

O początkach historii tego budynku wiadomo niewiele, gdyż w tamtych czasach miejscowi kupcy i fabrykanci kupowali często puste działki lub takie, gdzie stały budynki łatwe do rozebrania, a następnie stawiali kamienice, które później służyły im jako zastaw pod kolejne kredyty na inwestycje. Tak też i było w tym przypadku. W 1890 roku Wincenty Trochimowicz oraz Maria Zakrzewska posiadali działkę, którą odsprzedali kupcowi Aleksandrowi Kochowi. Nie wiadomo jednak co dokładnie kupił Koch, wiadomo jedynie że w 1893 roku sprzedał nieruchomość – murowany parterowy dom. Kupiło go małżeństwo – Jankiel Kryplański oraz Chaja Ajzenszmidt. Nieruchomość została rozbudowana do trzech kondygnacji. Warto tu zaznaczyć iż małżeństwo musiało być bardzo majętne by taką inwestycję zrealizować gdyż w tamtych czasach był w Białymstoku kryzys i wiele nieruchomości zostało porzuconych w trakcie budowy z powodu braku cegieł. Dlatego też doprowadzić do końca wówczas dużą inwestycję było nie lada sztuką.

W 1909 roku właścicielką posesji była już Magdalena Nachtigal, która pożyczyła pieniądze i postanowiła przy Sienkiewicza 77 przeprowadzić inwestycję. Trudno powiedzieć czy przebudowywała obecną kamienicę czy budowała tam zupełnie od nowa, jednak to właśnie pani Nachtigal zawdzięczamy okazały wygląd budynku. Gdy tylko ukończono inwestycję to w budynku zamieszkali różni urzędnicy, fabrykanci i inne znamienite osobistości zaś na parterze funkcjonowały lokale usługowe. Na miejscu można było skorzystać z farbiarni, manufaktury. A już po odzyskaniu niepodległości niejaka Józefa Tylicka prowadziła przy Sienkiewicza 77 skład win i wódek. Później funkcjonował tam sklep spożywczy. Właścicielką budynku była cały czas pani Nachtigal. Dopiero II Wojna Światowa to zmieniła. Po 1939 roku nie wiadomo co się z właścicielką stało. Sam budynek podczas wojny został zniszczony.

W 1949 roku budynek odremontowano i przeznaczono jako miejsce edukacji. Najpierw funkcjonował tam Naukowy Instytut Rzemiosła, a potem już Zakład Doskonalenia Zawodowego. Można jedynie żałować, że budynek prezentuje się okazale tylko z przodu. Bok i jego tył nie przypominają w ogóle zabytku. Nie jest to jedyny taki budynek w mieście. Są też inne, gdzie tylko front prezentuje się okazale. To jednak już temat na inny artykuł.

Partnerzy portalu:

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości białostocki Rynek  Kościuszki był miejscem, które intensywnie się rozwijało i przez które przewijało dziennie setki ludzi. Dlatego też powstał tam nieformalny dworzec autobusowy, który po II Wojnie światowej był już formalnie na mapie. Można było dojechać nawet do Warszawy. Podróż trwała 5 godzin, ale była tańsza niż koleją. Raz podczas takiego kursu autobus spadł z mostu do rzeki.

W latach dwudziestych usługi transportowe świadczyła firma „Samochód”. Później „Firma Autobusowa”, która nawet miała papierowe bilety oraz zniżki, a także miesięczne. Bagaże umieszczane były na dachach. Czasem autobusy miały różne kłopoty mechaniczne i przewóz nie odbywał się lub nie został dokończony. Raz doszło nawet do tragedii. Autobus jadący do Warszawy wpadł do Bugu w miejscowości Brok. Ogólnie autobusy mimo że jeździły okrężnymi drogami, to i tak były tańsze niż kolej. Do Warszawy jechało się 5 godzin, a kierowca zaliczał wszystkie miasta po drodze jakie tylko się dało. W Białymstoku wyruszał spod ratusza, następnie zabierał pasażerów również z dworca poleskiego (dziś Białystok Fabryczny) jeżeli jechał do Grodna lub Suwałk. Jadąc w stronę Warszawy zatrzymywał się w okolicach dworca kolejowego lecz od strony ul. Kolejowej. Dalej jechał Szosą Żółtkowską (Zwycięstwa) w kierunku stolicy.

Gdy w 1944 roku kończyła się straszna II Wojna Światowa to kompletnie zdemolowany Białystok jak i inne tereny przejmowała Armia Czerwona. 22 lipca ogłoszono manifest PKWN było już jasne, że ustanowiono w kraju nową władzę. W praktyce podlegała ona pod ZSRR. Nowi mieszkańcy odbudowywali kompletnie zdemolowane miasto. Starzy zostali wymordowani przez Niemców – tych samych co miasto zdemolowali. Naturalne jest, że wpierw to instytucje państwowe organizowały Polskę od nowa. Jedną z takich instytucji był Autotransport, który odpowiadał za transport ludzi. W 1946 roku założono już PKS czyli Państwową Komunikację Samochodową. Dziś dworzec autobusowy znajduje się – co logiczne – tuż obok dworca PKP. Został tam on jednak przeniesiony z ul. Jurowieckiej. Zatem jest to taki obiekt użyteczności publicznej, który w historii miasta wędrował. Gdybyśmy mieli pierwszy dworzec umieścić na dzisiejszej mapie, to stałby zamiast Delikatesów przy Suraskiej, a dawniej Surażskiej.

Po działaniach wojennych miasto było zrujnowane. Dlatego też PKS działał na początku prowizorycznie (choć złośliwi mogą dodać, że niewiele się zmieniło). Dlatego też ludzi transportowano wpierw wojskowymi ciężarówkami z demobilu. Do 1946 roku powstało w całym kraju 202 linie – krajowe, regionalne, podmiejskie a nawet sezonowe. Pierwszy dworzec PKS był bardziej z nazwy. To po prostu pusty plac z kilkoma stanowiskami, przy których zatrzymywały się autobusy. Pasażerów woziły samochody marki GAZ, które pozostawili po sobie żołnierze II frontu białoruskiego. Wkrótce jednak do Białegostoku przyjechały Fordy i Fiaty.

Dokąd można było dojechać z Białegostoku? No cóż dokładnie w tych samych kierunkach co koleją – Warszawa i Olsztyn jeżeli chodzi o połączenia krajowe. Tyle, że dużo taniej. W latach 60-tych XX wieku dworzec przeniesiono na ul. Jurowiecką. Wówczas komunikacja była już rozwinięta na tyle, że PKS-em dojechać było można do miasteczek ówczesnego województwa białostockiego: Łomży, Wysokiego Mazowieckiego, Siemiatycz, Ełku, Suwałk, Augustowa, Zambrowa i Sokółki.

Partnerzy portalu:

W tym jednym bloku mieszka więcej osób niż w całych Jurowcach. Mowa tu o Manhattanie – stojącym dziś już przy ul. Hallera 40, a wcześniej przy Berlinga 40. W 264 mieszkaniach mieszka około 800 osób. W podbiałostockich Jurowcach około 600 osób.

Jeżeli patrzymy na architekturę PRL to niewątpliwie jednym z ważnych jej składnikiem są bloki z wielkiej płyty. O ile przedwojenny Białystok składał się z wąskich uliczek zabudowanych bardzo gęsto drewnianymi domami oraz kamienicami tak też po II Wojnie Światowej gdy trzeba było odbudować miasto zupełnie od zera, to po kilku latach zaczęły pojawiać się pierwsze bloki budowane z cegły. Wielka płyta w Polsce pojawiła się w latach 60. i przez kolejne 20 lat była bardzo powszechna w budownictwie. W Białymstoku powstały całe osiedla z wielkiej płyty: Piaski, Słoneczny Stok czy Dziesięciny właśnie.

Skąd jednak pomysł, by budować tak gigantycznego molocha i ogólnie te wszystkie wieżowce? PRL stawiał na masowość i zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych dla jak największej grupy ludzi. Jak najszybciej i jak najtaniej. Idea „wielkich zespołów mieszkaniowych” była spełnieniem tych wymagań. Okazało się jednak w praktyce, że technologia wcale nie jest taka tania jaka miała być. A jak wiecie PRL upadł przede wszystkim z powodów finansowych. Budynki z wielkiej płyty jednak zostały, a w nich setki mieszkań.

Manhattan jest największym w Białymstoku blokiem. Drugi na liście jest galeriowiec, o którym ostatnio wspominaliśmy. Oba mogą się poszczycić ponad 200 mieszkaniami. Pozostałe wieżowce w mieście do takiej liczby nie dochodzą. Budynek przy Hallera 40 jednak i tak jest skromny w porównaniu na przykład z Superjednostką w Katowicach, która liczy sobie 762 mieszkania, gdzie mieszka około 3 tysięcy ludzi. Gdy się patrzy na budynek na żywo z ulicy to odnosi się wrażenie, że ten nie ma końca!

Czy kiedyś gigant z Hallera zniknie z krajobrazu? Od lat trwa dyskusja jak długo przetrwają bloki z wielkiej płyty. Gdy je budowano szacowano że mają służyć na 30-40 lat. Można więc powiedzieć, że wieżowce z wielkiej płyty są już przeterminowane. Współczesne badania jednak potwierdzają, że przez kolejne 40 lat nie powinno być problemów. W wielkiej płycie mieszka w Polsce 12 milionów ludzi. Gdyby nagle stracili dach nad głową to były to gigantyczny kłopot.

Partnerzy portalu:

Czy to jeszcze Jurowiecka czy już Ciepła? Teraz nie ma wątpliwości. Dawniej jednak były. Dlatego w przedwojennej książce telefonicznej zapisano – Jurowiecka – róg Ciepłej. Mowa tu oczywiście o przepięknej, dwupiętrowej kamienicy z końca XIX wieku. Jest to jeden z zabytków, który od niedawna znów cieszy oko za sprawą remontu.

Kamienica została wybudowana w stylu neorenesansowym. Nim doszło do II Wojny Światowej budynek pełnił rolę mieszkalno-usługową. Przy Ciepłej 1 mieszkali między innymi inżynier Herman Lifszyc, a także jeden z białostockich fabrykantów Izaak Rajski. W kamienicy znajdowało się również przedsiębiorstwo „Sanotechnika” oferujące roboty grzewcze i sanitarne. Ponadto panie można było zakupić galanterię w sklepie Segałowicza. Kamienica pomieściła również dwie tkalnie – Perelzona oraz Szturmana oraz dwa sklepiki ze smarem. Jeden prowadzony przez Rabinowcza, drugi przez Olchę.

Podczas II Wojny Światowej kamienica ta była świadkiem wielkiego krwawego wydarzenia. Otóż znajdowała się ona na terenie białostockiego getta, które zostało utworzone przez okupantów Polski – Niemców dla społeczności żydowskiej. Gdy w getcie wybuchło powstanie to walki rozgrywały się także w okolicy kamienicy. Nieopodal, za jej tyłami znajdował się bowiem kraniec getta. Był tam oddzielający płot. Podczas wybuchu powstania Żydzi zorganizowali przy nim punkt samoobrony.

Ponad 100 młodych osób uzbrojonych w karabiny, rewolwery a nawet jeden karabin maszynowy, granaty-samoróbki, siekiery, młoty, noże i „coctaile Mołotowa” wyruszyło by zniszczyć płot getta, a następnie uciec. Płot stanął w płomieniach. Żydzi jednak nie mogli uciekać. Po drugiej stronie stał niemiecki czołg i żandarmeria. Nikomu nie udało się zbiec. Kilka godzin później zaczęła się krwawa rzeź. Mały chłopiec nieoczekiwanie rzucił w twarz niemieckiego oficera żarówką z kwasem solnym, co go raniło i oślepiło. Przy Ciepłej rozległ się huk strzałów. To wściekli Niemcy zabijali Żydów czekających na wywózkę do niemieckich obozów koncentracyjnych. Chłopiec, który rzucił żarówką od razu został zabity. Żydowscy bojownicy próbowali walczyć, ale nie mieli szans. Warto jednak podkreślić, że podczas powstania w getcie zginęło 100 Niemców.

Dziś w kamienicy znajdują się biura a także rozgłośnia Białoruskiego Radia Racja. Przechodnie na boku budynku mogą zobaczyć natomiast wielki mural „Wiecznik Białostocki”, który został wykonany z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Sam budynek stoi dziś w otoczeniu apartamentowców oraz galerii. Jest jednym z niewielu punktów na mapie Białegostoku, który wskazuje że miasto było dawniej zupełnie inne.

Partnerzy portalu:

Mimo, że jest zabytkiem to na co dzień jest zamknięty. Mowa tu o jednym cmentarzu żydowskim w Białymstoku, który przetrwał do naszych czasów. Drugi – jeszcze starszy zakopany jest w samym centrum miasta. Nad nim znajduje się Park Centralny. Trzeci cmentarz jest miejscem pamięci – dokładnie to odgrodzony teren przy budynku ZUS.

Cmentarz na ul. Wschodniej w Białymstoku to w zasadzie ostatnia pamiątka po dawnych mieszkańcach naszego miasta. Spoczywają na nim przedstawiciele znanych rodów, które przed XX-wieczną zawieruchą żyły w Białymstoku. Łącznie na 10 hektarach cmentarza znajduje się 6 tysięcy macew. Najstarsza pochodzi z 1876 roku. Nekropolia oficjalnie jednak została otwarta później bo w 1890 roku. Wówczas ogrodzono ją ceglanym murem z bramą. W 1906 roku miał miejsce pogrom ludności żydowskiej. W centralnej części cmentarza znajduje się marmurowy obelisk upamiętniający tragiczną śmierć 80 Żydów. W 1922 roku ku czci białostockiego rabina Chaima Herzoga Halperna nowojorscy żydzi ufundowali ohel (namiot).

Po II Wojnie Światowej cmentarz był zaniedbany i systematycznie dewastowany. Nie ma już pierwotnego ogrodzenia. To co pozostało jest cennym zabytkiem naszego miasta. Nekropolia bowiem ma wartości historyczne ale też artystyczne. Niestety cmentarza nie można zwiedzać kiedy się chce. Miejsce pochówku białostockich Żydów jest zamknięte na kłódkę. Nie bez przyczyny. W 2008 jacyś idioci zniszczyli nagrobki oraz pomazali je sprayem. Żydzi stanowili większość mieszkańców Białegostoku i jest to fakt niezaprzeczalny. Gdyby nie Holocaust zapewne niektórzy z nich mieszkaliby w stolicy Podlaskiego do tej pory. Macewy to niezaprzeczalne świadectwo historii Białegostoku. Kto z tym walczy – walczy z tożsamością własnego miasta.

Żeby wejść na teren nekropolii trzeba wcześniej zadzwonić do Lucy Lisowskiej, która sprawuje opiekę nad zabytkiem. Jest to prezes Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Izrael. Nr kontaktowy to: + 48 501 458 792

Partnerzy portalu:

W obecnym miejscu czyli przy ul. Brukowej, I LO istnieje od 1967 roku, a miało tam być tymczasowo. Tak się złożyło że stoi do dziś. Niejednokrotnie uczniów można było napotkać w pobliskim parku centralnym. Wszyscy w jednolitych strojach do ćwiczeń, pod okiem nauczyciela mieli W-F. W I LO nauczycielem historii był obecny minister edukacji – Dariusz Piontkowski. W 2005 roku natomiast cała Polska słała szkole i jej dzieciom kondolencje. W katastrofie pod Jeżewem, podczas pielgrzymki do Częstochowy zginęło tragicznie 9 maturzystów.

Jako że szkoła ma „numer 1”, to wydaje się, że powstała jako pierwsza. Nie jest to jednak aż tak oczywiste. O początkach jej powstania wiemy tyle, że w 1777 roku dzięki Izabeli Branickiej – Komisja Edukacji Narodowej utworzyła Podwydziałową Szkołę Zgromadzenia Akademickiego. Szkoła ta mieściła się przy obecnej ul. Kilińskiego. Pierwszym dyrektorem był ks. Jan Michałowski. W 1784 roku przybyły do Białegostoku król Stanisław August Poniatowski (brat Izabeli Branickiej) odwiedził także funkcjonującą szkołę. Tyle, że to historia wspólna zarówno dla dzisiejszego I LO jak i VI LO.

W 1802 roku powołane została przez zaborce pruskiego Wyższe Gimnazjum Białostockie. Nazwa dziś może być myląca, jednak warto dodać że dawniej ukończenie gimnazjum uprawniało do przyjęcia na studia wyższe. Cykl nauczania w tejże szkole trwał 6 lat. Prawie wszystkie przedmioty były w języku niemieckim. Siedziba szkoły znajdowała się w nieistniejącym już budynku gdzieś na Plantach. Wcześniej znajdował się tam teatr dworski, który przestał funkcjonować po śmierci hetmana Branickiego. W 1808 roku gimnazjum przeniesiono po raz kolejny. Tym razem do budynku na skrzyżowaniu Warszawskiej i Pałacowej. Równo 50 lat później gimnazjum wprowadziło się do dzisiejszego VI L.O, które mieści się dziś przy ul. Warszawskiej. Warto dodać, że jednym z absolwentów Gimnazjum Białostockiego był Ludwik Zamenhof.

Późniejsze lata to kolejne zmiany. W 1873 roku placówka zaczęła funkcjonować już jako Białostocka Szkoła Realna, która miała profil techniczno-przyrodniczy. Następne lata to kolejne zmiany. Tym razem szkoła była podzielona na Gimnazjum żeńskie i gimnazjum męskie. Edukację zupełnie przerwano podczas II Wojny Światowej. 1 października 1944 roku wznowiło działanie Państwowe Gimnazjum i Liceum nr 1 w Białymstoku. Siedziba znajdowała się dalej w budynku przy dzisiejszej Warszawskiej.

W 1950 roku szkoła zostaje kolejny raz przeniesiona. Tym razem do budynku przy ul. Warszawskiej 63 czyli na dzisiejszy wydział ekonomiczny UwB. Po roku remontu szkoła wraca do poprzedniej siedziby na Kościelną 9 (czyli dziś budynek VI L.O). W 1967 roku budynek przy dzisiejszej Warszawskiej jest zagrożony katastrofą budowlaną. I L.O przenosi się „tymczasowo” na Brukową 2, gdzie stoi nowo wybudowany gmach. Tymczasem stary budynek przechodzi remont, a po nim w 1972 roku zostaje utworzone… VI Liceum Ogólnokształcące. Dodatkowo w 1974 otrzymuje imię Zygmunta Augusta, co wywołuje protesty społeczności I L.O. I tak wspólna historia zaczęła się rozchodzić.

Szóstka staje się konkurentem jedynki. W 1967 roku placówka przy Brukowej jako pierwsza na całej Białostocczyźnie wprowadza kształcenie w klasach o profilu ogólnym z rozszerzonym językiem angielskim! Przypomnijmy, że w PRL wszędzie językiem „obcym”, a raczej „bratnim” był rosyjski. Do dziś zarówno szóstka jak i jedynka konkurują o uczniów wysokim poziomem nauczania, a także budowaniem społeczności skupionej wokół szkoły. Obie szkoły mają jedną wspaniałą historię.

fot główne: I L.O przy ul. Brukowej, VI L.O przy ul. Warszawskiej, autor simpledot / Wikipedia; zdjęcie archiwalne: Widok z pałacowej bramy na gmach Szkoły Realnej przy ul. Aleksandrowskiej w 1897 r.

Partnerzy portalu: